Bir fay, Dünya‘nın litosferinde iki kaya parçası arasında meydana gelen bir çatlaktır. Kaya parçaları bir fayda hareket edebilir, yani hareket bu kaya parçalarını birbirinin içine veya birbirinin ötesine iterse depremler meydana gelebilir. Fayların uzunluğu birkaç milimetreden binlerce kilometreye kadar değişebilir ve dünyanın her yerinde bulunur. Bununla birlikte, birçok fay aktif değildir, yani meydana gelen depremleri yoktur. Aktif faylar, depremlerin meydana geldiği faylardır.
Çoğu deprem, gezegenin yüzeyinde fay adı verilen çatlaklar boyunca meydana gelir. Bu çatlaklar küçük ve yerel olabilir veya tektonik plakaların buluştuğu yerde binlerce kilometre uzayabilir. Genellikle, kırığın her iki tarafındaki kayalar birbirinin yanından bizim fark edemeyeceğimiz kadar yavaş hareket eder, ancak bazen stres (basınç) oluşur ve aniden kayarlar ve aynı anda büyük bir hareket yaparlar. Bu ani kaymanın etkisi, hareketin meydana geldiği fay tipine bağlıdır.
Bir fay boyunca kaya parçaları sürekli hareket halindedir, ancak çoğu zaman bu hareketler o kadar yavaştır ki insanlar onları fark etmez. Sürünme , tanınmadan giden bir fay boyunca meydana gelen yavaş bir harekettir. Bununla birlikte, bir fay boyunca daha büyük hareketler, muazzam bir enerji salınımına neden olur. Bu hızlı enerji salınımı deprem olarak bilinir . Deprem, bir fay boyunca ani bir kaymadır. Ani kayma, zeminin sallanmasına ve sismik enerji dalgaları göndermesine neden olur.
Ani kaymanın meydana geldiği yer altı alanına odak denir ., ve bu noktadan dışarı akan sismik dalgaların kaynağı burasıdır. Ani kaymanın meydana geldiği yerin hemen üzerindeki Dünya yüzeyindeki nokta, merkez üssü olarak adlandırılır. Bir depremin ne kadar büyük olduğuna bağlı olarak, bu sismik dalgalar çok az miktarda sarsıntıya veya büyük miktarda yıkıma neden olabilir.
Doğrultu atımlı faylar, kayaların çok az veya hiç dikey hareket olmaksızın yatay olarak birbirinin yanından geçtiği yerlerde meydana gelir. Türkiye‘de 6 Şubat 2023 depreminde kırılan hem San Andreas hem de Anadolu fayları doğrultu atımlıdır.
Normal faylar boşluk yaratır. İki kabuk bloğu birbirinden ayrılarak kabuğu bir vadiye doğru gerer. Kuzey Amerika’daki Basin and Range Eyaleti ve Doğu Afrika Rift Bölgesi, normal fayların Dünya’nın kabuğunu birbirinden ayırdığı iyi bilinen iki bölgedir.
Bindirme fayları olarak da adlandırılan ters faylar , bir kabuk bloğunu diğerinin üzerine kaydırır. Bu faylar genellikle tektonik plakaların Himalayalar ve Rocky Dağları gibi sıradağları yukarı ittiği çarpışma bölgelerinde bulunur.
Deprem nedir?
Bir depreme, tıpkı parmaklarınızı şıklattığınız da olduğu gibi, bir fayın ani kayması neden olur. Çıtçıttan önce, parmaklarınızı birbirine ve yanlara doğru itersiniz. Onları birlikte ittiğiniz için, sürtünme onların yana doğru hareket etmelerini engeller. Bu sürtünmenin üstesinden gelmek için yana doğru yeterince kuvvetli ittiğinizde, parmaklarınız aniden hareket ederek havayı titreten ve elinizden kulağınıza, çıt sesini duyduğunuz yere giden ses dalgaları şeklinde enerji salar.
Aynı süreç depremde de devam eder. Dünyanın dış tabakasındaki gerilmeler fayın kenarlarını birbirine doğru iter. Fayın yüzeyindeki sürtünme kayaları bir arada tutar, böylece yana doğru itildiklerinde hemen kaymazlar. Sonunda yeterince stres oluşur ve kayalar aniden kayar ve kayanın içinden geçen dalgalar halinde enerji salarak bir deprem sırasında hissettiğimiz sarsıntıya neden olur.
Artçı sarsıntılar
Depremlerle yaşamanın bir parçası da artçı sarsıntılarla yaşamaktır. Depremler kümeler halinde gelir. Herhangi bir deprem kümesinde en büyüğü ana şok olarak adlandırılır; ondan önceki her şey ön sarsıntıdır ve ondan sonraki her şey artçıdır.
Ön şoklar
Bazen ana şok olduğunu düşündüğümüz şeyi daha büyük bir deprem takip eder. O zaman orijinal deprem bir ön şok olarak kabul edilir. Bunun olma ihtimali artçı sarsıntılar gibi zamanla hızla yok oluyor. Üç gün sonra risk neredeyse ortadan kalkar.
TÜRKİYE FAY HATTI HARİTASI
Türkiye, Doğu ve Kuzey Anadolu faylarının kesişmesiyle oluşan Anadolu levhası üzerinde yer almaktadır. Türkiye‘deki depremlerin çoğu, genellikle ülkenin kuzey kıyısından geçen Kuzey Anadolu fayından kaynaklanır. Doğu Anadolu fayı ile kesiştiği noktadan Ege Denizi‘ne kadar 932 mil uzanır. Boyut olarak Kaliforniya’dan geçen 745 mil uzunluğundaki San Andreas fayı ile karşılaştırılabilir.
MTA DİRİ FAY HATTI İÇİN TIKLAYINIZ
TÜRKİYE’DE DİRİ FAY ÜZERİNDE BULUNAN İLLER
AYDIN,
AKSARAY,
BALIKESİR,
BOLU,
BURSA,
BURDUR,
DENİZLİ,
BİNGÖL,
ESKİŞEHİR,
ERZİNCAN,
HAKKARİ,
ERZURUM,
HATAY,
İZMİR,
KAHRAMANMARAŞ,
MUĞLA,
MANİSA,
KOCAELİ,
KONYA,
SAKARYA,
OSMANİYE,
TÜRKİYE’DE BİRİNCİ DERECE RİSKLİ BÖLGELER
Balıkesir, Manisa, İzmir, Muğla, Denizli, Aydın, Isparta, Bursa, Uşak, Bilecik Yalova, Düzce, Sakarya, Kocaeli, Kırşehir, Karabük, Hatay, Bolu, Bartın, Tokat, Çankırı, Amasya, Erzincan, Çanakkale, Tunceli, Bingöl ve Muş, Osmaniye, Hakkari, Kırıkkale ve Siirt.
TÜRKİYE’DE İKİNCİ DERECE RİSKLİ BÖLGELER
Tekirdağ, İstanbul (1 ve 2. Bölge), Kahramanmaraş, Bitlis, Van, Adıyaman, Şırnak başta olmak üzere, Zonguldak, Tekirdağ, Samsun, Afyon, Antalya, Ardahan, Batman, Erzurum, Kars, Iğdır, Elazığ, Diyarbakır, Adana, Eskişehir, Malatya, Kütahya, Çankırı, Uşak, Ağrı ve Çorum.
TÜRKİYE’DE ÜÇÜNCÜ DERECE RİSKLİ BÖLGELER
Antalya, Tekirdağ, Edirne, Eskişehir, İstanbul, Sinop, Kastamonu, Ordu, Giresun, Artvin, Samsun, Şanlıurfa, Mardin, Adana, Kilis, Gaziantep’in de bazı bölgeleri ve Kahramanmaraş, Gümüşhane, Sivas, Bayburt, Kayseri, Yozgat, Çorum, Ankara, Konya, Nevşehir ve Mersin.
