Suçluluk duygusu birçok farklı şekilde kendini gösterebilmektedir. Temeli ise çocukluk dönemlerinde başlar. Çocukluk dönemindeki bakım veren kişilerin tutumlarının içselleştirerek modellenmesi veya çevresel diğer maruz kalınan tutumlarla ve kişinin karakter özellikleriyle de birlikte ortaya çıkan bir duygudur.
Suçluluk; bazen beklentileri karşılayamamaktan dolayı hissedilirken bazen de yapılan hatadan dolayı kişiyi kötü hissettirerek cezalandırır. Bu suçlar bazen kişiye aittir, bazen de yoğun suçluluk hissine rağmen aslında ortada gerçek bir suç yoktur.
Suçluluk duygusuna sebep olan şeylerden biri beklentidir. Örneğin; neden 90 aldın da 100 almadın tutumdaki ebeveyn çocuğa suçluluk duygusunu yüklemiş olabilir. Bunu içselleştirip model almış bir çocuk, gelecek yaşantısında sürekli olarak her şeyin en iyisini yapmayı bekleyip ve yapamadığı taktirde kendini suçlayarak, kötü hissettirerek cezalandırabilir.
Suçlayıcı bir ailede yetişmek; kişinin sürekli olarak kendini eleştiren ve yargılayan biri haline gelmesine sebep olmuş olabilir. Örneğin; senden bir adam olmaz, sen yapamazsın, senden ne hayır gördük ki, bak komşunun oğluna senin gibi mi vb. tutumlara maruz kalmakta suçluluk psikolojisinin temelini oluşturur. Sürekli olarak suçlanmaya maruz kalındığı için, kişi ortada gerçek bir suç olmadığında bile hatalı veya kusurlu olduğunu düşünebilir.
Suçluluk duygusu; hata veya yanlış yaptığımızda bunu algılamamızı sağlayacak duygusal bir uyarıdır. Kişi bilinçli veya bilinçsiz bir yanlış yaptığında suçluluk duygusu sayesinde kendini kötü hissederek hatanın farkına varır. Bu sebeple belirli bir düzeye kadar aslında suçluluk duygusunun olması, kişinin kendisini ve diğer ilişkilerini korur.
Örneğin; daha önce öfkeyle kızıp kalbini kırdığını fark ettiğiniz arkadaşınıza karşı suçluluk duygusu hissettiğinizde bu duygu tekrar aynı hatayı yapmamak için sizi korur. Önemli olan belirli bir seviyeye veya suçun boyutuna göre duyulan suçluluktur. En ufacık bir şeyde bile kişinin kendini yargılaması, olay kapansa bile suçluluk duygusunun yoğun hissedilmesi, bazen de kendisinin işlemediği bir suçu üstlenmiş olmak sağlıksız suçluluk duygusudur. Sağlıksız suçluluk duygusuna sahip kişiler, aşırı fedakar, sabırlı, hassas, çok vicdanlı ve merhametlide olabilmektedir. Mükemmeliyetçilik, kontrolcü olma, endişeli ve kaygılı olma, özgüven eksikliği olan kişilerde suçluluk duygusunu hisseden kişilerde sık rastlanan diğer durumlardır.
Suçluluk duygusuyla nasıl baş edilir?
Suçluluk duygusunda kişi kendini çok fazla yargılayabilir, eleştirebilir ve bir başkasına gösterdiği hassasiyeti kendine gösteremeden acımasızca suçlayıp affetmekte güçlük çekebilir. Bu sebeple bir uzman desteği önemlidir. Duygunuzu tanımak ve anlamak gerekir. Hissettiği suçluluğun sağlıklı suçluluk duygusu mu? Sağlıksız suçluluk duygusu mu? Olduğunu ayırt etmekle başlayıp kişinin durumuna göre bir yol belirlenerek üstesinden gelmenin imkansız olmadığı bir durumdur.
